Προκλήσεις στις Σπουδές Φοιτητών/τριών με Αναπηρία

της Δήμητρας Κογκίδου

Μια νέα ακαδημαϊκή χρονιά αρχίζει σε λίγες μέρες. Μέσα από τη διαδικασία των πανελληνίων εξετάσεων αλλά κυρίως με τη διαδικασία των ειδικών διατάξεων θα εισαχθούν στην Τριτοβάθμια εκπαίδευση φοιτητές και φοιτήτριες με αναπηρίες. Μετά την εισαγωγή τους, τι γίνεται στη συνέχεια;

Μπορούν να ικανοποιηθούν οι βασικές τους ανάγκες όπως: η πρόσβαση στις πανεπιστημιακές κτιριακές εγκαταστάσεις, στο εκπαιδευτικό υλικό, στον πίνακα ή/και στις προβολές κατά την ώρα της διδασκαλίας, στο διαδίκτυο και στη συγγραφή εργασιών; Με ποιο τρόπο θα αξιολογηθούν στα μαθήματα και πως θα ενταχθούν στην πανεπιστημιακή ζωή; Έχουν όλες οι βιβλιοθήκες θέσεις εργασίας και εξειδικευμένα βοηθήματα για φοιτητές/τριες με τυφλότητα ή μειωμένη όραση και για φοιτητές /τριες με κινητικές αναπηρίες στα άνω άκρα; Υπάρχει ηχητική σήμανση στους φωτεινούς σηματοδότες και ειδικοί διάδρομοι πλοήγησης στα πεζοδρόμια γύρω από τα κτίρια του πανεπιστημίου και μέσα στη πανεπιστημιούπολη για τα άτομα με απώλεια όρασης; Έχουν όλα τα ΑΕΙ ειδικά...

 διαμορφωμένα οχήματα για την η καθημερινή μεταφορά από τα σπίτια τους προς τους χώρους φοίτησης και αντίστροφα;

Τα πανεπιστήμια προσπαθούν να προσφέρουν τη τεχνογνωσία, το υλικό και το ανθρώπινο δυναμικό ώστε να υπάρχει ισότιμη πρόσβαση στη γνώση σε όλους τους φοιτητές και τις φοιτήτριες με αναπηρίες. Το καταφέρνουν όμως; Είναι τα πανεπιστήμια για όλους τους φοιτητές και τοις φοιτήτριες ή μήπως φοιτητές /τριες με αναπηρίες είναι ουσιαστικά αποκλεισμένοι;

Τι υπάρχει

Σε ορισμένα πανεπιστήμια έχουν δημιουργηθεί υποστηρικτικές υπηρεσίες που έχουν ως στόχο την παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών και άμεσης ψυχοκοινωνικής υποστήριξης. Τέτοια παραδείγματα αποτελούν η Επιτροπή Κοινωνικής Πολιτικής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης(ΑΠΘ) που λειτουργεί από το 1997 και αντικείμενό της είναι η υποστήριξη του φοιτητικού πληθυσμού (όχι μόνον των αναπήρων) σε προβλήματα που αντιμετωπίζει κατά τη διάρκεια των σπουδών του με κύριο στόχο τη βελτίωση της ποιότητας ζωής του. Επίσης, στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης λειτουργεί και το «Γραφείο Προσβασιμότητας Ατόμων με Αναπηρία» - πρέπει να στηριχθεί περισσότερο - στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων του οποίου είναι η προώθηση, παρακολούθηση των ενεργειών αλλά και λήψη όλων των αναγκαίων μέτρων για την εξασφάλιση προσβασιμότητας και άλλων διευκολύνσεων για τους φοιτητές με αναπηρία. Άλλο παράδειγμα αποτελεί η “Μονάδα Προσβασιμότητας Φοιτητών με Αναπηρία” που λειτουργεί από το 2006 στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ) και έχει ως στόχο την επίτευξη στην πράξη της ισότιμης πρόσβασης στις ακαδημαϊκές σπουδές των φοιτητών/τριών με διαφορετικές ικανότητες και απαιτήσεις, μέσω της παροχής υποστηρικτικών τεχνολογιών πληροφορικής, προσαρμογών στο περιβάλλον και υπηρεσιών πρόσβασης.

Η διασφάλιση των συνθηκών ισότιμης πρόσβασης στη γνώση εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις Σχολές και στα Τμήματα

Ειδικότερα, όσον αφορά στο ΑΠΘ, η εκτίμησή μου είναι ότι το πανεπιστήμιό μας σταδιακά εμπλουτίζει και εμβανθύνει τις υποδομές πρόσβασης στις σπουδές των φοιτητών/τριών με αναπηρία. Έχει όμως πολύ δρόμο ακόμα να διανύσει ως ίδρυμα –παρά την άοκνη μέριμνα της Επιτροπής Κοινωνικής Πολιτικής, του Γραφείου Προσβασιμότητας Ατόμων με Αναπηρία και των πρυτανικών αρχών. Για παράδειγμα, έχουν γίνει στο παρελθόν και εξακολουθούν να γίνονται αυτήν την περίοδο ορισμένα έργα για την προσβασιμότητα στο χώρο. Παρόλα αυτά δεν έχουμε μια πανεπιστημιούπολη ανοικτή και απόλυτα προσπελάσιμη για όλους/ες (βλ. κτίρια και αμφιθέατρα προσβάσιμα μόνο από σκάλες και έλλειψη αναβατορίων σε ορισμένους χώρους, έλλειψη αναπηρικών τουαλετών ή η αχρήστευσή τους στην πράξη, έλλειψη σε ράμπες ή ράμπες αναπήρων αποκλεισμένες από σταθμευμένα αυτοκίνητα ή οι ακατάλληλες ράμπες στους εξωτερικούς χώρους της πανεπιστημιούπολης καθώς και κακοτεχνίες που ακυρώνουν ορισμένες υποδομές). Η εικόνα ανθρώπου που κινείται με αναπηρικό αμαξίδιο ή με βοηθήματα δεν είναι συνηθισμένη στην πανεπιστημιούπολή- ούτε και στη Θεσσαλονίκη.

Επιπρόσθετα, η προσπελασιμότητα και γενικά η ισότιμη πρόσβαση στις σπουδές δεν κατακτάται μόνον με παρεμβάσεις /αποφάσεις σε κεντρικό επίπεδο. Η διασφάλιση των συνθηκών ισότιμης πρόσβασης στη γνώση εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις Σχολές και στα Τμήματα καθώς αποτελεί μια δυναμική διαδικασία –σε συνεργασία πάντα με τις διοικητικές αρχές και την Επιτροπή Κοινωνικής Πολιτικής. Οι προσαρμογές στο περιβάλλον, οι υποστηρικτικές τεχνολογίες πληροφορικής και οι μονάδες ένταξης μπορούν να λειτουργήσουν πιο αποτελεσματικά σε επίπεδο Σχολής. Η εμπειρία μας από τη διετή επίσημη λειτουργία του Κέντρου Ενταξιακής Πολιτικής (ΚΕΠ) στην Παιδαγωγική Σχολή το αποδεικνύει (βλ. σχετικά στην ιστοσελίδα της Παιδαγωγικής Σχολής http://www.educ.auth.gr ). Σε επίπεδο Σχολής μπορεί να γίνει συστηματική καταγραφή των αναγκών όλων των φοιτητών/τριών με αναπηρίες (όχι μόνον αυτών που εισήχθησαν με ειδικές διατάξεις) και να προταθούν εξειδικευμένες λύσεις, να γίνει προμήθεια του κατάλληλου εξοπλισμού και λογισμικού και η τεχνική υποστήριξη, να προταθούν τροποποιήσεις στα υφιστάμενα κτίρια ώστε να καταστούν προσβάσιμα, να γίνει η ψηφιοποίηση των διανεμόμενων διδακτικών συγγραμμάτων για τους φοιτητές/τριες με προβλήματα όρασης κ.ά

Για να γίνει πιο κατανοητό το επιχείρημά μου αναφέρω ως παράδειγμα το ζήτημα των θέσεων στάθμευσης για ΑΜΕΑ και της πρόσβασης στις ράμπες. Ως Παιδαγωγική Σχολή –προσβάσιμη στα περισσότερα σημεία της πλέον- όχι μόνον εξασφαλίσαμε θέσεις στάθμευσης για ΑΜΕΑ στον προαύλιο χώρο, αλλά η Κοσμητεία περιφρουρεί και διασφαλίζει αυτό το δικαίωμα καθώς και την πρόσβαση στις ράμπες (κάνοντας χρήση ακόμα και της ειδικής μικροφωνικής εγκατάστασης που ακούγεται σε όλο το κτίριο καθώς και άλλων μέσων που λειτουργούν στο επίπεδο της «διαπαιδαγώγησης»). Πέρα δηλαδή από τη θέσπιση των μέτρων και τη δημιουργία υποδομών απαιτείται και εμπέδωση της κουλτούρας προσβασιμότητας ώστε να προστατευθεί το δικαίωμα ανεμπόδιστης πρόσβασης των μελών της Παιδαγωγικής Σχολής με μόνιμη ή πρόσκαιρη αναπηρία από όσους/ες το παραβιάζουν. Αυτό δεν επιτυγχάνεται άμεσα, ούτε είναι δυνατόν να επιβληθεί μεμιάς. Πάντως η συνεχής επαγρύπνηση και επίβλεψη της λειτουργίας του μέτρου συμβάλλει σταδιακά στην έμπρακτη αποδοχή του δικαιώματος αυτού.

Η λειτουργία του Κέντρου Ενταξιακής Πολιτικής (ΚΕΠ) στην Παιδαγωγική Σχολή του ΑΠΘ μπορεί να αποτελέσει παράδειγμα καλής πρακτικής ευρύτερα έτσι ώστε να υπάρχουν εξακτινωμένες δομές σε κάθε Σχολή του ΑΠΘ -σε συνεργασία πάντα με τις διοικητικές αρχές και την Επιτροπή Κοινωνικής Πολιτικής- που να απευθύνονται στους φοιτητές και στις φοιτήτριες που συναντούν εμπόδια στην ένταξή τους στο πανεπιστήμιο.

Προς το παρόν βέβαια το Κέντρο Ενταξιακής Πολιτικής (ΚΕΠ) στην Παιδαγωγική Σχολή του ΑΠΘ περιμένει να αποσπαστούν οι εκπαιδευτικοί που το στελεχώνουν για να λειτουργήσει και φέτος.

• Η Δήμητρα Κογκίδου είναι καθηγήτρια και κοσμητόρισσα της Παιδαγωγικής Σχολής του ΑΠΘ